Πολλά παιδιά μεγαλώνουν μαθαίνοντας να βάζουν τις ανάγκες τους σε δεύτερη μοίρα. Να καταπιέζουν τα συναισθήματά τους, να αποσιωπούν τις επιθυμίες τους, να συμμορφώνονται για να αγαπηθούν. Η σιωπηλή πεποίθηση που ριζώνει μέσα τους είναι μία: «Για να με αγαπούν, πρέπει να είμαι καλ@.»
Τι είναι το σύνδρομο του «καλού παιδιού»;
Το «σύνδρομο του καλού παιδιού» δεν αποτελεί διάγνωση, αλλά περιγράφει ένα ψυχολογικό μοτίβο όπου το παιδί καταπνίγει τις δικές του ανάγκες, προκειμένου να ικανοποιήσει τις προσδοκίες των γονιών του και να κερδίσει την αποδοχή. Με αυτό τον τρόπο, η αξία συνδέεται με την επιτυχία, την υπακοή και την ευχαρίστηση των άλλων.
Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε φόβο για λάθη, ανάγκη για συνεχή επιβεβαίωση, θολή εικόνα και ταυτότητα εαυτού και δυσκολία να θέσει όρια ως ενήλικο άτομο. Τα άτομα αυτά ζουν συχνά μεταξύ της ανάγκης να αγαπηθούν και του φόβου μήπως απογοητεύσουν. Βρίσκονται σε μια συνεχή προσπάθεια να ικανοποιούν τους πάντες, να διατηρούν την αρμονία γύρω τους, ακόμη κι αν μέσα τους δυσφορούν. Αυτή η ανάγκη για ικανοποίηση των άλλων γίνεται σχεδόν αντανακλαστική: πριν καν προλάβουν να σκεφτούν τι θέλουν οι ίδι@, έχουν ήδη προσαρμοστεί σε αυτό που οι άλλοι περιμένουν.
Έτσι, παλεύουν να βρουν τον εαυτό τους μέσα από τις προσδοκίες των γύρω τους. Κι όλα αυτά συνοδεύονται από μια βαθιά, ακατάπαυστη και σχεδόν εξαντλητική ανάγκη για επιβεβαίωση. Γιατί, όσο κι αν μεγαλώνουν, μέσα τους υπάρχει ακόμη εκείνο το παιδί που είναι καλό για να αγαπηθεί.
Πώς δημιουργείται;
Το σύνδρομο του καλού παιδιού δεν εμφανίζεται ξαφνικά. Συνήθως γεννιέται σε οικογένειες όπου η αγάπη δεν είναι σταθερή, αλλά ένα βραβείο που πρέπει να κερδηθεί. Εκεί όπου οι γονείς έχουν υπερβολικά υψηλές ή άκαμπτες προσδοκίες, το παιδί μαθαίνει πως η αξία του μετριέται με επιδόσεις, συμπεριφορές, βαθμούς, «σωστές» αντιδράσεις.
Όπου η αγάπη είναι υπό όρους, το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: θα σε αγαπώ μόνο όταν είσαι ήσυχ@, ευγενικ@, άψογ@. Και όπου η έκφραση συναισθημάτων θεωρείται ανάρμοστη, το παιδί μαθαίνει να σωπαίνει. Κάθε φορά που νιώθει θυμό ή λύπη, νιώθει πως κάτι δεν πάει καλά με το ίδιο.
Έτσι, σιγά σιγά, καταλαβαίνει ότι η αποδοχή είναι πιο σημαντική & ασφαλής από την πραγματικότητα. Μαθαίνει να επιβιώνει προσαρμοζόμενο, όχι να ζει αυθεντικά. Το παιδί μεγαλώνει με μια εσωτερική ταυτότητα φτιαγμένη από “πρέπει”, μια ταυτότητα που δεν είναι δική του.
Πώς επηρεάζεται το άτομο στην ενήλικη ζωή;
Καθώς το παιδί μεγαλώνει, το σύνδρομο του καλού παιδιού δεν εξαφανίζεται, απλώς παίρνει νέα μορφή στην ενηλικίωση. Τα ενήλικα άτομα που κουβαλούν μέσα τους αυτό το μοτίβο συχνά ζουν με ένα συνεχή κανόνα: να δίνουν, να προσφέρουν, να προσαρμόζονται, ακόμα κι όταν οι ίδιοι πληγώνονται ή αδικούνται. Αποφεύγουν τις συγκρούσεις, φοβούμεν@ ότι η αντίσταση ή η ένταση θα φέρει απόρριψη & ρήξη στη σχέση.
Αναλαμβάνουν υπερβολικά βάρη, στη δουλειά ή στις σχέσεις, χωρίς να ζητούν βοήθεια, ενώ αν έρθει η στιγμή να πουν “όχι”, το λένε με βαθιά ενοχή. Δεν είναι σίγουρ@ ποι@ είναι, τι θέλουν, τι τ@ γεμίζει.
Η ανάγκη για συνεχή έγκριση γίνεται κυρίαρχη, η αυτοεκτίμηση εξαρτάται από το βλέμμα των άλλων. Αυτό το διαρκές ψάξιμο της αποδοχής συχνά οδηγεί σε άγχος, κατάθλιψη, συναισθηματική εξουθένωση και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Και συχνά, μέσα τους, υπάρχει ένα μπέρδεμα, ένα κενό, η αίσθηση ότι ζουν για τους άλλους, όχι για τον εαυτό τους.
Όταν η κοινωνία μας μαθαίνει να είμαστε «καλοί»
Η κοινωνία συχνά ενισχύει αυτόν τον ρόλο. Από μικρή ηλικία ακούμε φράσεις όπως: «Να είσαι καλό παιδί», «Μην αντιμιλάς», «Να είσαι υπομονετικ@», «Να μη στενοχωρείς τους άλλους». Ιδιαίτερα για τα κορίτσια και τα πρωτότοκα παιδιά, οι προσδοκίες αυτές είναι ακόμα πιο έντονες.
Συχνά δεν προτεραιοποιούμε αυτά που νιώθουμε ή χρειαζόμαστε. Η σιωπή μπερδεύεται με την ωριμότητα. Όμως η συναισθηματική καταπίεση δεν είναι δείγμα δύναμης, είναι ένδειξη φόβου. Η αληθινή ωριμότητα βρίσκεται στην ικανότητα για έκφραση και όχι στην καταπίεση.
Και όταν δε ξέρεις αν θέλεις να είσαι πια «καλό παιδί»;
Έρχεται μια στιγμή που το “να είμαι καλ@” παύει να λειτουργεί. Δίνεις, φροντίζεις, προσφέρεις, αλλά νιώθεις αόρατ@. Στις σχέσεις σου, παρατηρείς ότι πάντα εσύ υποχωρείς και συμβιβάζεσαι. Στη δουλειά, αναλαμβάνεις περισσότερα χωρίς να αναγνωρίζεται η προσπάθειά σου. Και αισθάνεσαι ότι δε ξέρεις τι θέλεις πραγματικά.
Αυτή η στιγμή είναι δύσκολη, αλλά και λυτρωτική. Γιατί είναι η αρχή της (επι)στροφής στον εαυτό.
Πώς μπορούμε να βγούμε από αυτό το ρόλο
Αν και φαντάζει δύσκολο, είναι σημαντικό να μάθεις να εκφράζεις ό,τι νιώθεις, χωρίς φόβο. Να επιτρέπεις στον εαυτό σου να θυμώσει, να στεναχωρηθεί, να χαρεί. Κάθε συναίσθημα που αφήνεται ελεύθερο σε φέρνει πιο κοντά με την αυθεντικότητά σου.
Είναι η στιγμή να μάθεις να θέτεις όρια. Το «όχι» δεν είναι απόρριψη, ούτε εγωισμός, είναι πράξη αυτοσεβασμού. Η υγιής σχέση με τον εαυτό και τους άλλους ξεκινά από ξεκάθαρα όρια, τα οποία σε προστατεύουν από υπερβολικές θυσίες.
Παράλληλα, χρειάζεται να ακούσεις πραγματικά τον εαυτό σου και να αναγνωρίσεις τις προσωπικές σου ανάγκες. Και αν νιώσεις ότι χρειάζεσαι καθοδήγηση, η ψυχοθεραπεία μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο σύμμαχο. Θα σε βοηθήσει να αναγνωρίσεις τα μοτίβα σου, να αποδεχτείς τα συναισθήματά σου, να σε γνωρίσεις ξανά και να σε φροντίσεις.
Το θάρρος να είσαι αληθιν@
Το “να είσαι καλό παιδί” ήταν κάποτε ο τρόπος σου να διεκδικήσεις την αγάπη. Όμως σήμερα, μπορείς να μάθεις κάτι βαθύτερο: ότι η αληθινή αγάπη δεν απαιτεί συμμόρφωση, αλλά παρουσία & σύνδεση. Το να μάθεις έναν καινούργιο τρόπο στη σχέση με τον εαυτό και τους άλλους δεν είναι εύκολο. Θα υπάρξουν δύσκολες στιγμές, αλλά αυτές δεν είναι σημάδια αποτυχίας, είναι σημάδια εξέλιξης. Γιατί είναι πραγματικά ανακουφιστικό να είσαι αληθιν@ και ειλικρινής με τον εαυτό σου.
Κι ενώ μαθαίνουμε να ακούμε τον εαυτό μας και να θέτουμε όρια, δεν σημαίνει ότι η καλοσύνη μας εξαφανίζεται. Η αληθινή καλοσύνη δεν προέρχεται από την ανάγκη να κερδίσουμε την έγκριση των άλλων, αλλά από την ελεύθερη επιλογή να φροντίζουμε, να σεβόμαστε και να προσφέρουμε. Όταν μας δούμε ως ολότητα, μπορούμε να είμαστε καλ@ με τους άλλους, χωρίς να χάνουμε τον εαυτό μας. Η αυθεντικότητα και η καλοσύνη δεν είναι αντίθετες, είναι δύο όψεις της ίδιας ολοκληρωμένης ύπαρξης.
